Soms moet je ingrijpen. Het is pokkenat weer. Herfst in de winter. Kerst in een onafzienbaar zwembad. Modderrrr… Jij huilt, de natuur huilt en alle buren en vrienden huilen. Weg wezen dus. In mijn geval betekende dat verkassen naar Egypte. Hurghada en een cruise op de Nijl. Zo lag ik, terwijl heel Nederland humeurig door de vochtige klerezooi ploeterde, op een strandstoel in een kitscherig resort aan de Rode Zee lekker weg te dommelen. Ik had vol goede moed een boek meegenomen waar ik iedere twee minuten uit weg doezelde. Ineens ging ik me een beetje raar en onwerkelijk voelen. Alsof er iets helemaal niet in orde was. Met haviksogen speurde ik mijn omgeving af maar zag alleen snurkende en boerende Russen die hun alcoholmisbruik van de avond tevoren uit aan het bollen waren. Een volgende schicht van verbijsterende gewaarwordingen viel over mij heen. Bron: mijn oren. Ik hoorde iets echt raars. ‘Rudolph the red nosed reindeer… had a very shiny nose….’ Shit, kerstmuziek in de zon! ‘Oh, the weather out is frightful, but the fire is so delightful, And since we've no place to go, Let is snow, let it snow, let it snow’. Dat is gek. Lig je in de zon te bakken en de hele tijd hoor je muziek die er echt 180 graden vandaan staat. Surrealistisch. Toen ik me maar weer eens insmeerde met een heftige sunblock crème om niet als een tomatenjunk terug te keren was dat op het ritme van ‘Jinglebells jinglebells’. ‘Dashing through the snow in a one-horse open sleigh’. En die kerstmuziek ging gewoon niet weg. Dat ging de hele dag door. Het is heel interessant om totaal tegengestelde gewaarwordingen tegenover elkaar te zetten. Als in een Discovery-docu Hitler een kind over het bolletje aait, wordt je overspoelt door allerlei heftige emoties. Als je naar oude opnames van het Engelse muziekprogramma Top of the Pops kijkt en je ziet publiekslieveling Jimmy Saville popie jopie doen dan moet je bijna overgeven. Soms zit het ook in kleine dingen. Als je de niet lang geleden overleden Sylvia Kristel hoorde praten, kaque met een onvervalste hete aardappel in de mond, kon je ineens helemaal niet meer genieten van haar soft porno films. Zo werkt dat nu eenmaal.

Vraag is dan natuurlijk of er platen zijn, opnames, die moedwillig of niet hetzelfde te weeg kunnen brengen als mijn toevallige encounter met het totale contrast op mijn vakantieadres.

Muziek heeft een zeer directe invloed op de hersenactiviteit. ‘Functional neuroimaging studies on music and emotion show that music can modulate activity in brain structures that are known to be crucially involved in emotion, such as the amygdala, nucleus accumbens, hypothalamus, hippocampus, insula, cingulate cortex and orbitofrontal cortex’. In moderne studies acht men het wel bewezen dat droevige muziek heel negatieve emoties kan opwekken. Het gekke is dat er ook tegengestelde emoties opgewekt worden. Empathie, warmte, de behoefte om te troosten. Alsof je hersenen de ellende voor je willen compenseren. Onderzoek heeft zelfs aangetoond dat veel mensen na het horen van zeer droevige muziek of het zien van een heel deprimerende film juist opgewekter worden. Alsof ze toch weer wat meer tevreden met het eigen leven zijn. In mijn geval, op dat winterse zonovergoten terras in Egypte, voelde ik warmte terwijl de liedjes refereerden aan extreme winterse kou. Het resultaat was dus na een paar momenten van ongemak dat ik me juist nog lekkerder ging voelen.

Bij wijze van experiment las ik mijn dochter een zeer gruwelijk artikel voor uit een actueel tijdschrift met heel veel dood, verderf en ellende. Ik deed dat met een heel vrolijk gezicht en een positieve stem. Het resultaat was dat ze juist heel boos op me werd en me gevoelloosheid verweet. Mijn andere dochter las ik een heel vrolijk artikel voor met een grafstem en een gezicht alsof al het leed van de wereld op mijn frele schouders rustte. Hier was het resultaat dat ze me ongerust vroeg of alles wel goed met me was. Geen erg indrukwekkend onderzoek, ik geef het toe. Het ongemak dat wordt verooorzaakt door de tegenstelde emoties acht ik echter wel bewezen.

In films is het spelen met muziek en de emotie van getoonde beelden een veel gebruikte truck om de kijkers wakker te schudden en emoties te versterken. Een moordpartij bekijken terwijl vrolijke dixieland schalt is een heel confronterende ervaring. Het gevoel van de kijker bij het zien van een picnickende familie op een bloemenveldje terwijl er duistere of dreigende muziek klinkt zal ook niet al te geruststellend zijn. Irréversible is een Franse film uit 2002 van regisseur Gaspar Noé. Een klassieker. Hij is in omgekeerde volgorde gedraaid. Het slot shot laat een zonovergoten bloemetjesweide zien. Op het grasveld ligt een vrouw relaxed van het zonnetje te genieten met op de achtergond muziek van Beethoven. Om haar heen spelen jonge kinderen. De sfeer van deze scene is heel rustiek. De vrouw is echter verschrikkelijk verkracht in de hieraan voorafgaande film. De beelden contrasteren met wat er eerder in de film te zien is geweest. Een heel heftige emotionele ervaring.

Misschien is het meest problematische aspect van de contrasterende emoties binnen muziek en film en andere media dat het gekunsteld en onnatuurlijk overkomt. Het is een truc. In Egypte werkte de truc uitstekend. Ondanks de gevoelstemperatuur van een graad of 25 lag ik nadat ik de kerstmuziek ‘ontdekt’ had de hierop volgende uren in een oven.

Marthy Coumans